Bitwa nad rzeką Medway

Bitwa nad rzeką Medway – okazja zbrojne, które miało lokalizacja w roku 43 n.e.

Latem roku 43 n.e. 40 000 Rzymian dodatkowo ich sojuszników poniżej wodzą generała Aulusa Plaucjusza opuściły przystań w Boulogne obierając bieg na wybrzeża Brytanii. Flota rzymska pożeglowała koło wyspy Thanet, następnie obrała kurs wzdłuż cieśniny Dover w rejon Kentu, gdzie w latach 55 p.n.e. i 54 p.n.e. lądował ze swoim wojskiem Juliusz Cezar. W pobliżu Pegwell Bay Rzymianie oraz ich batawscy sojusznicy zeszli na ląd. Po wylądowaniu Rzymianie zbudowali obóz nad rzeką Stour, umacniając przyczółek i przygotowując się do wymarszu w głąb kraju. Następnie Rzymianie pomaszerowali w kierunku Tamizy, nie napotykając po drodze żadnych Brytów.

Po dłuższym marszu na drodze Rzymian pojawiły się pierwsze wojska Brytów dowodzone przez dwóch braci z plemienia Katuwellaunów i Atrebatów – Togodumnusa oraz Caradoca (Karaktaka). W wyniku sporu o władzę pomiędzy oboma braćmi, Caradoc nie czekając na pomoc Togodumnusa zebrał własne siły z plemion Atrebatów oraz Dobunnów wyruszając przeciwko Auliuszowi. Już pierwsze starcie ukazało wyższość rzymskiego wojska nad słabo uzbrojonym przeciwnikiem, który w popłochu uciekł z pola bitwy. Caradoc wycofał się poza rzekę Medway, gdzie zamierzał odtworzyć swoje wojska. Nie mógł już jednak skorzystać z pomocy Dobunnów, którzy poddali się Plaucjuszowi.

Krótko potem Rzymianom drogę zastąpili wojownicy z plemienia Katuwelaunów pod wodzą Togodumnusa. Atak na Rzymian zakończył się całkowitą klęska Brytów i ciężkimi ranami Togodumnusa, który zmarł w kilka dni później. Resztki ocalałych Brytów wycofały się poza rzekę Medway, gdzie połączyły się z siłami Caradoca. Łącznie za rzeką Brytowie zgromadzili 60 000 – 80 000 ludzi i setki rydwanów bojowych.

Po dotarciu do rzeki Plaucjusz wydzielił jazdę generała Sabinusa oraz Wespazjana wysyłając ich w górę rzeki a Batawów w kierunku przeciwnym. Batawowie przekroczyli rzekę w miejscu niewidocznym dla przeciwnika, po czym obeszli Brytów od tyłu przypuszczając atak. Po zaciętej walce Brytowie odparli przeciwnika. Równocześnie jazda rzymska rozpoczęła przekraczanie rzeki po specjalnie zbudowanym moście z łodzi. W trakcie przeprawy doszło do walki z Brytami, którzy starali się zepchnąć Rzymian do wody. W wyniku krwawego starcia Rzymianom udało się przejść na brzeg, gdzie otoczeni przez przeciwnika okopywali się i zakładali obóz.

Następnego dnia Platiusz wysłał kolejne wojska pod wodzą Gnejusza Gety z zadaniem przeprawy w dole rzeki i pomocy oblężonym. Tym razem Brytowie nie dali się zaskoczyć, atakując przeciwnika. Po bardzo ciężkiej walce, Rzymianom udało się ostatecznie zdobyć przyczółek a następnie wyruszyć z pomocą legionom otoczonym w górze rzeki. Atak wojsk Gety rozproszył Brytów, którzy zmuszeni zostali do wycofania się poza Tamizę. W pościgu ponownie wzięła udział jazda batawska, która zepchnęła nieprzyjaciela wprost na nadchodzących Rzymian. W kolejnym starciu padło wielu Brytów, a ci którzy przeżyli zbiegli na mokradła Essex. Klęska Brytów była całkowita. Król Caradoc uciekł na zachód. Zanim nastała jesień, w rękach Rzymian znajdowało się całe południe Brytanii w tym stlica Katuwellaunów – Colchester.

Literatura

• Stephen Dando Colli

Indianie

Imię a identyczność

(z rejonu Momostenango, Departament Totonicapán)

Nazwa „Indianie” została nadana ludom Ameryki przez Krzysztofa Kolumba, który myślał, że dopłynął do Indii.

W różnych krajach, środowiskach i językach Ameryki stosowane bywają – obok nie zawsze i nie wszędzie szeroko akceptowanych „Indian” – także różne inne określenia o rozmaitym zasięgu stosowania, popularności, nacechowaniu i konotacjach. W Kanadzie oficjalnie są to First Nations ("Pierwsze Narody"), w USA – Native Americans ("Tubylczy Amerykanie") a także First Americans ("Pierwsi Amerykanie"), w Ameryce Łacińskiej są to zwykle Indigenas (tubylcy), istnieje też określenie Amerindians ("Amerindianie"), itp.

Poszczególne grupy, nazywane do dziś przez Europejczyków wspólnym nieprecyzyjnym określeniem „Indianie”, miały zawsze własne nazwy dla siebie i swoich sąsiadów – w ich własnych językach oznaczające zwykle tyle co „(prawdziwi) ludzie”. W czasach prekolumbijskich (i jakiś czas później) nie miały one natomiast świadomości wspólnoty rasowej, geograficznej czy kulturowej, odróżniającej ich od reszty „nie-Indian” z innych kontynentów. Także białych przybyszy Indianie traktowali zwykle początkowo jako jeszcze jedną grupę „obcych ludzi z daleka”, dużo rzadziej zaś (i z oczywistych przyczyn bardzo krótko) – jako „wysłanników bogów” (Aztekowie, Inkowie, Majowie).

Dopiero stosunkowo niedawno, w czasach współczesnych, wśród większości indiańskich społeczności pojawiła się świadomość wspólnoty tubylczego pochodzenia, zbieżności historycznych losów, podobieństw obecnej sytuacji, problemów i dążeń. Do tej panindiańskiej świadomości (a także wciąż silne nierzadko poczucie własnej tożsamości plemiennej i etnicznej odrębności) odwołują się obecnie tubylcze samorządy, organizacje i ruchy społeczne (Krajowy Kongres Indian Amerykańskich (NCAI), Ruch Indian Amerykańskich (AIM), Zapatyści, Cocaleros), a także niektórzy indiańscy i nie-indiańscy działacze społeczno-polityczni (Benito Juárez, Evo Morales Ayma, Alejandro Toledo, Rigoberta Menchú Tum, Subcomandante Marcos).

Historia

Przodkami dzisiejszych Indian byli koczowniczy myśliwi, którzy – według najszerzej uznawanej (choć obecnie już nie jedynej) teorii – podczas ostatniej epoki lodowcowej (ok. 20 000 – 35 000 lat temu) przeszli (w kilku falach migracyjnych) z Azji do Ameryki przez pomost lądowy istniejący wówczas w rejonie dzisiejszej cieśniny Beringa.

Kolonizacja, konkwista, niewolnictwo, wojny, powstania, przymusowa chrystianizacja, europejskie choroby oraz osadnictwo doprowadziły do śmierci milionów Indian (w wielu regionach – np. na wschodzie USA, Karaibach czy Ziemi Ognistej – niemal wszystkich), do rozpadu tradycyjnych systemów gospodarowania i organizacji społecznej, przymusowych migracji całych plemion oraz częściowego (a w przypadku setek mniejszych plemion – całkowitego) upadku ich kultur, języków i religii.

Współczesność

Obecnie – poza nielicznymi przypadkami niewielkich, stosunkowo izolowanych, pierwotnych grup w Amazonii i Mezoameryce – Indianie są w znacznym (choć zróżnicowanym) stopniu zasymilowanymi i zakulturowanymi członkami wieloetnicznych i wielokulturowych społeczeństw narodowych. W większości krajów obu kontynentów (poza Meksykiem oraz kilkoma mniejszymi państwami andyjskimi, gdzie łącznie z Metysami są nadal w większości) stanowią oni niewielkie procentowo mniejszości etniczne. Chociaż wszędzie cieszą się formalnie pełnią praw obywatelskich i praw człowieka (czasami uzyskanych niedawno – np. w USA wszyscy Indianie uzyskali obywatelstwo w 1924 roku, a w innych krajach – jeszcze później), to zazwyczaj pozostają zarazem mniejszościami ubogimi, marginalizowanymi i pozbawionymi znaczących wpływów politycznych (a nierzadko także w różny sposób dyskryminowanymi).

W większości krajów obu Ameryk tradycyjne indiańskie grupy i tworzone przez nie nowoczesne organizacje występują wobec władz państwowych (i na forum międzynarodowym, w tym w ONZ i OPA) z rozmaitymi roszczeniami o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym, powołując się na liczne względy historyczne, społeczne i prawne. W niektórych państwach nadal zabiegają o formalne uznanie swoich praw grupowych jako ignorowane przez krajowe systemy prawne i konstytucje ludy tubylcze i mniejszości etniczne. Społeczność międzynarodowa wspiera prawa ludów tubylczych m.in. poprzez proklamowanie pod auspicjami ONZ kolejnych „Dekad ludów tubylczych” oraz promowanie wynegocjowanej w ramach ECOSOC i przyjętej w 2007 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Deklaracji praw ludów tubylczych.

Regiony zamieszkania

Ze względu na rozmieszczenie geograficzne Indian dzieli się

• Indian północnoamerykańskich
• Indian południowoamerykańskich

Dla antropologów i etnologów Indianie Ameryki Północnej to wszystkie grupy z Kanady, USA i północnego Meksyku, aż do granic dawnej cywilizacji Azteków. Ludy Otomi zaliczane są już do Mezoameryki, a Cywilizacja Mezoamerykańska (środkowoamerykańska) kończy się na południe od ludów z rodziny językowej maja z dzisiejszej Gwatemali. Dalej na południe jest już krąg cywilizacji południowoamerykańskich, obejmujący kontynent Ameryki Południowej oraz część Ameryki Środkowej na południe od Meksyku, Gwatemali i Salwadoru.

W Ameryce Północnej wyróżnia się kilka głównych regionów kulturowych, z których każdy dzieli się na jeszcze mniejsze obszary poszczególnych kultur. Ilość i zasięg poszczególnych regionów kulturowych różnią się nieco w zależności od przyjętych kryteriów podziału i analizowanego okresu (zobacz np. Kręgi kulturowe Ameryki Północnej i Środkowej i Indianie Ameryki Północnej), ale za główne regiony uważa się zwykle (za T. Lovenstein, „Ameryka Północna”, Time-Life Books):

• Arktykę
• Subarktykę
• Północny Wschód
• Południowy Wschód
• Wielkie Równiny i Prerię
• Południowy Zachód
• Kalifornię
• Wielką Kotlinę
• Wybrzeże Północno-Zachodnie i Płaskowyż

Podobieństwa i różnice

Chociaż grupy i plemiona Indian zamieszkujące poszczególne obszary i regiony kulturowe miały pewne cechy wspólne, to jednak w przypadku porównań zawsze dominowały nad nimi różnice wynikające z szeregu przyczyn historycznych, geograficznych i społecznych. Różnice te obejmowały nie tylko fizyczny wygląd Indian z poszczególnych plemion i regionów, ale także ich języki (na terenie obu Ameryk naukowcy wyróżnili setki tubylczych języków i ich dialektów – współcześnie w znacznej części wymarłych lub zanikających), wszelkie aspekty życia społecznego, gospodarczego, kultury materialnej i duchowej.

Wszystkie te elementy, wyróżniające poszczególne tubylcze ludy obu Ameryk, ulegały przez wieki (i nadal podlegają) głębokim przemianom, chociaż dostrzegalne do dziś silne zróżnicowanie setek plemion i grup tubylczych Ameryki podlega też procesom wzajemnego przenikania (panindianizm), uniformizacji i globalizacji. Pomimo tego w świadomości potocznej narodów i społeczeństw nieindiańskich utrzymują się stereotypowe – uproszczone zwykle i zafałszowane – wyobrażenia abstrakcyjnych i nigdy nieistniejących „Indian”.

Jan Mosdorf

Biografia

Urodził się 30 maja 1904 w Warszawie. Od chwili 1926 stosowny spośród endecją. W październiku 1928 otrzymał dyplom magisterski z filozofii na podstawie pracy Poglądy etyczne Zygmunta Balickiego, zaś w 1934 tytuł doktora filozofii. Jeden z sygnatariuszy historycznej Deklaracji Obozu Narodowo–Radykalnego z 14 kwietnia 1934. Od początku studiów należał do organizacji młodzieżowych, m.in. do Młodzieży Wszechpolskiej. Dowodził, że największym wrogiem Polski są Niemcy. Domagał się zajęcia przez Polskę południowych Prus Wschodnich – Mazur oraz opolskiej części Górnego Śląska. Był stałym publicystą pism młodzieży akademickiej Akademik Polski, Szczerbiec, publikował także na łama

Na IV Kongresie Młodzieży Wszechpolskiej we Lwowie w 1928 został wybrany prezesem Rady Naczelnej MW, co uczyniło go głównym reprezentantem organizacji na kilka lat. Należał do Obozu Wielkiej Polski, w którym w latach 1932–1933 przewodniczył Ruchowi Młodych OWP. Mosdorfa cechowało pogodne usposobienie, optymizm, tryskał humorem, a młodzież darzyła go sympatią. Jego pojawieniu się na zebraniach i wiecach akademickich towarzyszył zawsze wielki entuzjazm zebranych. Po delegalizacji OWP w 1933 kierował ogólnokrajową Sekcją Młodych Stronnictwa Narodowego. 14 kwietnia 1934 zerwał z SN, podpisał deklarację programową Obozu Narodowo-Radykalnego i stał się jednym z jego przywódców – był przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego ONR. Oenerowcy, w tym Mosdorf, myśleli, że uda im się szybko pokonać sanację i doprowadzić narodowców do władzy. Co im się jednak nie udało.

Przez pewien czas Mosdorf redagował organ ONR – dziennik "Sztafeta". W czerwcu 1934 po zamachu na ministra Bronisława Pierackiego, przywódcy ONR zostali aresztowani i osadzeni w obozie w Berezie Kartuskiej. Mosdorfowi udało się uniknąć ich losu, lecz musiał się ukrywać. Po wypuszczeniu oenerowców z Berezy formacja ta podzieliła się na dwie mniejsze frakcje. Mosdorf nie wchodzi do żadnej, z pozycji politycznego outsidera zaczął współpracę ze Stanisławem Piaseckim wydawcą renomowanego tygodnika społeczno kulturalnego Prosto z Mostu. Współpraca ta trwała nieprzerwanie do wybuchu wojny. W 1938 wydał w dwóch tomach studium społeczno-polityczne pt. Wczoraj i jutro. Był niepoprawnym optymistą, tak jak i inni dziennikarze Prosto z Mostu. Podczas nalotów niemieckich samolotów na Warszawę, Mosdorf kopiąc schrony 3 września 1939 prowadził ze sobą taki oto monolog (wg Karola Zbyszewskiego (1904–1991)): Kto też będzie po wojnie zasypywał te schrony? Tyle roboty… Aha, wiem! Użyjemy do tego jeńców niemieckich…

Z chwilą okupacji kraju, wrócił w szeregi działającego w konspiracji Stronnictwa Narodowego. 4 grudnia 1939 uczestniczył w inauguracyjnym posiedzeniu członków redakcji "Walki", organu SN. Później pomagał przy jej redagowaniu naczelnemu, Stanisławowi Piaseckiemu. Był członkiem centralnego wydziału propagandy Zarządu Głównego SN, był też czynny w tworzących się strukturach wojskowych – późniejszej Narodowej Organizacji Wojskowej.

W lipcu 1940 został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku. 6 stycznia 1941 wysłano go do obozu Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Tam spotkał i został otoczony opieką przez swego przyjaciela z ONR Bolesława Świderskiego, który wysoko cenił Mosdorfa i uważał go za jednego z najwybitniejszych polityków i myślicieli młodego pokolenia. Ta opieka uratowała Mosdorfowi życie i pozwoliła na przedłużenie jego wegetacji w obozie. Po przejściu tyfusu, Mosdorf zaczął udzielać pomocy innym bez różnicy na narodowość, czy poglądy polityczne. Zajął tu postawę chrześcijańską, wykazując się najwyższym ludzkim humanizmem. Do tej pory politycznie zwalczał Żydów i lewicę, dopóki w jego mniemaniu stanowili oni zagrożenie dla narodu i państwa polskiego. Z chwilą, gdy Żydzi stanęli w obliczu biologicznej zagłady, wspierał ich według swych możliwości. Popierał też powołanie wśród więźniów wspólnego frontu walki i samopomocy. Jak wspominał Jerzy Ptakowski, współwięzień Oświęcimia, konspiracyjna grupa członków Stronnictwa Narodowego rozpoczęła działalność już w pierwszych miesiącach istnienia obozu. W jej skład wszedł także Mosdorf i należał do jej kierownictwa – tzw. "trójki górnej". Był niezwykle aktywny, m.in. wygłaszał tajne wykłady z historii, a potrzebującym pomagał zdobywać jedzenie i ubranie. Z ramienia grupy SN utrzymywał kontakty z innymi organizacjami na terenie obozu. Przez pewien czas pracował w szpitalu obozowym, co ułatwiało mu kontakty z różnymi działaczami politycznymi i nie tylko. Liczba członków podziemnej organizacji narodowej w obozie dochodziła do 100 osób, wielu z nich wybitnych i zasłużonych narodowców (w tym m.in. znany ekonomista Roman Rybarski).

Jest kilka wersji przyczyn śmierci Mosdorfa; według jednej z nich donosicielem był jeden z Białorusinów – volksdeutsch i kapo, antysemita, który informował Niemców o osobach zaangażowanych w pomoc niesioną Żydom. 25 września 1943 Mosdorf został osadzony w bloku XI, a 11 października w wyniku donosu wraz z innymi więźniami rozstrzelany przez Niemców w zbiorowej egzekucji. Miał wtedy 39 lat. Jego symboliczna mogiła znajduje się na starym Cmentarzu Powązkowskim. .

Upamiętnienia

Od 2005 roku na Podhalu rokrocznie w październiku odbywa się Rajd im. Jana Mosdorfa

Tomografia komputerowa

Genealogia

Główny tomograf, tzw. EMI scanner, został dokonany w 1968 roku na mocy sir Godfreya Newbolda Hounsfielda, spośród firmy EMI Ltd, spośród Wielkiej Brytanii. Podstawy matematyczne tego wynalazku są zasługą austriackiego matematyka Johanna Radona. W 1917 roku udowodnił, że obraz dwu- i trójwymiarowego obiektu można odtworzyć w sposób zupełny z nieskończonej ilości rzutów tego przedmiotu. W 1956 roku, Ronald N. Bracewell użył tej metody do stworzenia map słonecznych. Pierwsze urządzenia próbujące wykorzystać idee Radona budowa

Pierwszy tomograf zainstalowano w szpitalu Atkinson Morley Hospital, w Wimbledonie, w Wielkiej Brytanii. Pierwszy pacjent został przebadany w 1972 roku. W USA sprzedawano go w cenie 390 000 USD, a pierwszy zamontowano w 1973 roku w Mayo Clinic i Massachusetts General Hospital.

EMI scanner – pierwszy tomograf

Pierwszy działający tomograf przeznaczony był wyłącznie do prześwietleń mózgu. Głowę pacjenta otaczała woda. Była ona potrzebna do ograniczenia ilości promieniowania docierającego do detektorów. Urządzenie składało się z obrotowego statywu utrzymującego lampę rentgenowską po jednej stronie, a po przeciwnej dwa detektory rejestrujące. Poniżej lampy znajdował się trzeci detektor pomocniczy, monitorujący działanie lampy rentgenowskiej. Lampa wykonywała ruch złożony. Obracała się wraz z detektorami dookoła głowy pacjenta w zakresie 0° do 179°, co jeden stopień. Oś obrotu przechodziła przez środek głowy pacjenta. W każdej pozycji statywu, lampa wykonywała dodatkowo ciągły ruch liniowy na całej szerokości głowy. Wtedy właśnie dokonywano 160 naświetleń promieniami X, a detektory odbierały niepochłonięte przez ciało pacjenta promieniowanie. Łącznie zbierano więc 28 800 projekcji głowy w dwóch warstwach (dwa detektory). Pojedyncze prześwietlenie trwało 4 – 5 minut. Typowe badanie, ok. 25 minut. Zdjęcia były rekonstruowane przez minikomputer Data General Nova. Obróbka jednego zdjęcia zajmowała ok. 7 minut (prototypowi zajmowało to 2,5 godziny). Uzyskany obraz miał rozdzielczość 80 na 80 pikseli i obejmował stały obszar 27 na 16 centymetrów.

Pierwszym tomografem komputerowym mogącym badać dowolną część ciała i nie wymagającym zbiornika wodnego, był ACTA scanner (ACTA Model 0100 CT Scanner), zaprojektowany w 1973 r. przez stomatologa i biofizyka Roberta Ledley’a (Washington, USA), z Georgetown University. Obecnie ACTA scanner znajduje się w National Museum of American History.

Rekonstrukcja obrazu

Ogólna zasada tworzenia obrazu tomograficznego

Źródło promieniowania i detektory poruszają się po okręgu prostopadłym do długiej osi pacjenta (dookoła obrazowanego narządu/obiektu), wykonując szereg prześwietleń wiązką promieniowania równoległą do płaszczyzny obrazowanej. Strumień danych z detektorów zawiera informacje na temat pochłaniania promieniowania przez poszczególne tkanki (elementy składowe obiektu). Dane zostają zapisane na twardym dysku komputera. Informacje z uzyskanych prześwietleń są poddawane obróbce komputerowej w celu uzyskania czytelnego obrazu. Za pomocą skomplikowanej analizy, uwzględniającej ile promieniowania zostało pochłonięte przy napromieniowaniu obiektu z danej strony, tworzone są obrazy przedstawiające kolejne przekroje badanego narządu. Obrazy są monochromatyczne (czarno-białe). Możliwa jest również obróbka komputerowa pozwalająca na przestrzenną rekonstrukcję poszczególnych narządów. Każdy przekrój przez obiekt jest dzielony na małe części, woksele, reprezentujące fragment obrazowanej objętości. Do każdego woksela przypisywana jest liczbowa wartość proporcjonalna do stopnia, w którym pochłania on promieniowanie. Aby w danej warstwie określić tę wartość dla n fragmentów, potrzebne jest przynajmniej n równań opisujących pochłanianie w danej warstwie. Trzeba więc posiadać n różnych projekcji tej warstwy. Im więcej mamy projekcji, tym lepszą dokładność obrazu uzyskamy. EMI scanner wykonywał obrazy o rozdzielczości 80 x 80 pikseli (6400 równań) z 28 800 projekcji. Współczesne tomografy wykonują nawet do 2 000 000 projekcji. Dzięki temu ich rozdzielczość sięga dziesiątków mikrometrów. Z powodu ilości równań wymaganych do odtworzenia obrazu, nie można było zrealizować tomografii w chwili jej wynalezienia, w roku 1917. Dopiero pojawienie się komputerów z ich możliwościami obliczeniowymi utorowało drogę do praktycznego wykorzystania tomografii.

Metoda sumacyjna – "back projection"

Metoda sumacyjna jest najstarszą i zarazem najprostszą metodą odtworzenia obrazu. Łatwo na niej przedstawić proces odtwarzania obrazu mimo że nie jest ona stosowana w praktyce. Ideę metody sumacyjnej przedstawiono na rysunku obok. Obiekt jest prześwietlany (A) z dwóch str

Metody iteracyjne

Metody iteracyjne polegają na znalezieniu współczynnika pochłaniania poszczególnych wokselach poprzez kolejne próby modyfikacji tych współczynników tak, aby ich wartości zgadzały się ze zmierzonymi. Proces rekonstrukcji rozpoczyna się od przyjęcia założeń początkowych dotyczących współczynników pochłaniania w wokselach, np. że wszystkie są sobie równe. Następnie porównuje się je z wielkościami zmierzonymi i dokonuje modyfikacji. Kolejne porównania i modyfikacje (iteracje) kontynuuje się aż do uzyskania zgodności pomiędzy wartościami pochłaniania zmierzonymi a wyznaczonymi. Metoda iteracyjna występuje w trzech odmiana

• rekonstrukcja jednoczesna – obliczenia prowadzi się dla wszystkich projekcji i na całej matrycy wokseli. Wszystkie poprawki w danej iteracji również wprowadzane są jednocześnie.
• korekcja promień po promieniu – cykle iteracyjne obliczeń i poprawek są prowadzone po kolei dla każdej projekcji. Tego rodzaju metodę rekonstrukcji użyto w EMI scanner (patrz rysunek po lewej). Zwykle potrzeba od 6 do 12 iteracji, aby uzyskać zadowalającą dokładność.
• korekcja punkt po punkcie – obliczenia prowadzi się dla każdego woksela po kolei, z uwzględnieniem wszystkich projekcji, w których promienie przechodziło przez dany woksel.

Metody analityczne

Metody analityczne są używane w niemal wszystkich współczesnych tomografach. Dają one najlepsze wyniki, ale wymagają większych mocy obliczeniowych. Najpopularniejszymi z nich są:

• dwuwymiarowa analiza Fourierowska – wykorzystuje ona transformatę Fouriera do opisania otrzymanych profili pochłaniania. Transformacie poddaje się każdą z projekcji i dzięki temu uzyskuje się współczynniki pochłaniania w każdym z wokseli.
• metoda sumacyjna z filtrowaniem – podobna do zwykłej metody sumacyjnej z tym, że obraz jest filtrowany (modyfikowany) w celu przeciwdziałania efektom powodowanym przez nagłe zmiany gęstości w badanym obiekcie, a które pogarszają jakość obrazu w metodzie sumacyjnej (patrz rysunek z prawej).

Liczby CT – jednostki Hounsfielda

Jak napisano wyżej, z zebranych danych komputer tomografu oblicza współczynniki pochłaniania dla każdego z pikseli tworzących obraz. Gdy zostaną już wyznaczone, ich wartości zostają przeliczone na tak zwane liczby CT (CT numbers) – nazywane czasem jednostkami Hounsfielda (HU, Hounsfield Units). Konwersja ta pozwala na przedstawienie obrazu w odcieniach skali szarości. Przeliczenie polega na odniesieniu wyznaczonego współczynnika pochłaniania do jego wartości dla wo

1 HU = K frac{mu_p – mu_w}{mu_w},

gdz

Generacje tomografów

• Pierwsza generac

• Druga generac

• Trzecia generac

• Czwarta generac

Inne odmiany tomografii komputerowej

Tomografia komputerowa występuje czasem pod innymi terminami, które próbują podkreślić charakterystyczną cechę jej odmiany. Na przykł

• CAT (Computerized Axial Tomography) – komputerowa tomografia osiowa – tomografia, w której oprócz ruchu lampy rentgenowskiej występuje również podłużny (osiowy) ruch łoża z pacjentem. Dzięki temu, lampa w każdym momencie prześwietla kolejny fragment, warstwę, ciała pacjenta
• HRCT (High Resolution Computed Tomography) – tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości (TKWR) – nazwa używana w odniesieniu do tomografów o bardzo wysokiej rozdzielczości rekonstruowanego obrazu
• MSCT (Multi-Slice Computed Tomography) lub MDCT (Multi-row-Detector Computed Tomography) – Wielorzędowa tomografia komputerowa

Istnieją też inne, niż rentgenowska, odmiany tomografii. Różnią się one rodzajem zastosowanego promieniowania i techniki tomograficznej. Jednym z przykładów jest młoda i rozwijająca się technika, zwana PET – emisyjna tomografia pozytonowa. W metodzie zamiast prześwietlania, pacjentowi podaje się preparat zawierający krótko żyjące izotopy promieniotwórcze rozpadające się z emisją pozytonów, ich anihilacja wywołuje promieniowanie gamma, które jest rejestrowane. Na tej podstawie można obserwować metabolizm podanego pierwiastka. Metoda ta służy między innymi do wykrywania nowotworów. Z metod tomograficznych korzystają również systemy zobrazowania rezonansem magnetycznym, MRI.

Zastosowanie w diagnostyce

Głowa

Tomografia komputerowa jest obecnie podstawowym badaniem obrazowym pozwalającym na uwidocznienie struktur śródczaszkowych. Powinna być wykonana jak najszybciej w przypadku udaru mózgu w celu zróżnicowania pomiędzy udarem niedokrwiennym i krwotocznym. Pozwala też wykryć obecność guza śródczaszkowego albo krwiaka pourazowego.

Bezpieczeństwo tomografii komputerowej

Zagrożenia

Rentgenowska tomografia komputerowa wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie do wykonywania przekrojowych zdjęć obiektów. Promieniowanie to jest promieniowaniem jonizującym, co wiąże się z potencjalnym zagrożeniem dla życia i zdrowia organizmów żywych w wypadku nadmiernej ekspozycji. W niewielkim, ale zauważalnym stopniu wzrasta ryzyko raka. Ponadto niektórzy pacjenci uczuleni są na środki cieniujące, które zwykle zawierają związki jodu. Innym mogą one uszkodzić nerki. Jeśli środek kontrastowy otrzyma kobieta karmiąca piersią, to przed wznowieniem karmienia musi odczekać przynajmniej 24 godziny. Badanie TK napromieniowuje pacjenta nawet do 400 razy większą dawką promieniowania niż typowa sesja diagnostyczna zwykłym aparatem rentgenowskim. Tomografia komputerowa jest coraz popularniejszym badaniem i stale rośnie jej udział w sumarycznej dawce całej populacji ze wszystkich badań diagnostycznych. W Wielkiej Brytanii, w 1989, badania tomografami stanowiły 2% badań radiologicznych, dając 17% wkład w dawkę z badań promieniami rentgenowskimi. W 2001, liczby te wynosiły odpowiednio, 4% i 40%. Badania w USA wskazują nawet 70% udział tomografów w dawkach z badań medycznych.

Korzyści

Badanie za pomocą tomografu komputerowego jest bezbolesne i nieinwazyjne. Dostarcza bardzo szczegółowych informacji, które można przetworzyć cyfrowo na obrazy trójwymiarowe. Ma stosunkowo szybki i prosty przebieg, może więc uratować komuś życie, ponieważ pozwala wykryć obrażenia wewnętrzne. Tomografy komputerowe nie wpływają negatywnie na działanie wszczepionych aparatów medycznych.

Nirvana

rock alternatywnyNirvana – jankeski zespół grunge’owy, założony na krzyż wokalistę dodatkowo gitarzystę Kurta Cobaina dodatkowo basistę Krista Novoselica w Aberdeen (USA) w 1987. Zespół w ciągu siedmiu lat swojej kariery zatrudniał kilku perkusistów (ostatnim był Dave Grohl, który dołączył do grupy w 1990).

Nirvana zdobyła ogólnoświatową sławę po wydaniu albumu Nevermind oraz pierwszego singla promującego płytę, "Smells Like Teen Spirit" (1991) oraz stała się jednym z prekursorów podgatunku muzyki rockowej, grunge. Inne grupy pochodzące z Seattle również odegrały dużą rolę na scenie rockowej w latach 80. i 90., Pearl Jam i Soundgarden. Dzięki działalności tych zespołów grunge i rock alternatywny stały się najczęściej nadawanymi przez stacje radiowe gatunkami muzycznymi na początku lat 90. Wokalista zespołu, Kurt Cobain, zyskał miano "przedstawiciela nowego pokolenia", zaś Nirvana stała się jednym z niewielu zespołów kojarzonych z Generacją X. Wobec medialnego zamieszania Cobain skupił się w pełni na muzyce zespołu, gdyż uważał, iż wizja artystyczna oraz przekaz zespołu zostały źle zinterpretowane przez odbiorców.

Zespół został rozwiązany po śmierci Cobaina w 1994, ale popularność Nirvany po tym wydarzeniu jeszcze bardziej wzrosła. W 2002 wydano nieukończone przez zespół demo "You Know You’re Right", które okazało się międzynarodowym hitem i uplasowało się na szczytach list przebojów. Do marca 2009 zespół sprzedał ponad 25 milionów albumów w Stanach Zjednoczonych oraz ponad 50 milionów na całym świecie.

Początki

Cobain i Novoselic poznali się w 1985. Obaj byli fanami zespołu Melvins, uczyli się akordów do utworów tej grupy oraz uczęszczali na jej koncerty. Po kilku nieudanych próbach założenia własnego zespołu, Cobain i Novoselic połączyli siły z perkusistą Aaronem Burckhardem, tworząc pierwsze wcielenie grupy, która w wyniku wielu późniejszych zmian nazwy stała się ostatecznie Nirvaną. W późniejszych wywiadach Cobain określił wczesną muzykę zespołu jako "mieszankę Gang of Four i Scratch Acid"Azerrad, s. 294. Po kilku miesiącach Burckhard rozstał się z kapelą, jego miejsce zajął Dale Crover z Melvins, z którym Nirvana nagrała swoje pierwsze dema. Po odejściu Crovera perkusistą został Dave Foster.

W pierwszych miesiącach istnienia zespołu jego nazwa zmieniła się kilkakrotnie (m.in. Skid Row, Pen Cap Chew i Ted Ed Fred). Nazwa Nirvana pojawiła się w 1988, co Cobain wyjaśniał: "chciałem nazwę ładną i zgrabną, nieprzypominającą jakiejś obleśnej punk-rockowej grupy w rodzaju Angry SamoansAzerrad, s. 62. Po raz pierwszy pod nową nazwą zespół zagrał w marcu 1988, a niedługo potem przyjął kolejnego perkusistę, Chada Channinga.

Pierwszym oficjalnym nagraniem Nirvany był singel "Love Buzz/Big Cheese", wydany w 1988 za pośrednictwem niezależnej wytwórni Sub Pop. Rok później zespół wydał pierwszy album studyjny, Bleach. Producentem nagrania został Jack Endino, który we wczesnym okresie istnienia formacji pomógł w realizacji kilku dem ich autorstwa. Bleach był w wysokim stopniu zainspirowany twórczością Melvins, Pixies i Black Sabbath. W wywiadzie dla Rolling Stone z 2001 Novoselic przyznał, że zespół w czasie trasy koncertowej słuchał płyty, która "po jednej stronie miała utwór The Smithereens, zaś po drugiej piosenkę zespołu Celtic Frost. To prawdopodobnie z tej mieszanki zaczerpnęliśmy inspirację". Bleach stał się ulubionym albumem prowincjonalnych rozgłośni radiowych, znacząco różnił się jednak od dwóch następnych wydawnictw grupy.

Koszty nagrania albumu w wysokości 606 dolarów i 17 centów opłacił Jason EvermanDavid Fricke. "Krist Novoselic". Rolling Stone. 13 września 2001.. Everman, przedstawiony Cobainowi przez Dylana Carlsona, zaoferował pomoc finansową w kwestiach opłat za sesje nagraniowe i trasy koncertoweAzerrad, s. 91. Pomimo tego, że Everman nie zagrał na żadnym utworze umieszczonym na Bleach, został zapisany jako czynny gitarzysta grupy, by, jak to ujął Novoselic, "przywiązać go do zespołu i sprawić, by zaczął się z nim utożsamiać"Azerrad, s. 91–2. Po zakończeniu nagrań do albumu, Everman stał się oficjalnym drugim gitarzystą Nirvany, jednak został wyrzucony z zespołu po zakończeniu amerykańskiego etapu trasy koncertowej promującej Bleach.

W wywiadzie udzielonym pod koniec 1989, Cobain powiedział: "Pierwsze piosenki były pełne furii (…) Z biegiem czasu jednak stawały się coraz bardziej i bardziej popowe, w miarę jak ja czułem się coraz bardziej i bardziej szczęśliwy. Teraz opowiadają o konfliktach w związkach, uczuciach do innych ludzi"John Robb. "White Heat." Sounds. 21 października 1989. W kwietniu 1990 Nirvana rozpoczęła współpracę z producentem Butchem Vigiem i rozpoczęła nagrania do drugiego albumu studyjnego w Smart Studios w MadisonAzerrad, s. 137. Novoselic i Cobain nie ukrywali, że są rozczarowani grą Channinga na perkusji, a ten z kolei był sfrustrowany faktem, że koledzy nie pozwalają mu wziąć udziału w pisaniu utworówAzerrad, s. 138. Tuż po zakończeniu nagrań do albumu, Channing odszedł z grupy. Po kilku tygodniach, w czasie których tymczasowym perkusistą był ponownie Dale Crover, do Nirvany dołączył dotychczasowy muzyk zespołu Mudhoney, Dan Peters. Peters nagrał z zespołem jedynie utwór "Sliver". Kilka tygodni później Buzz Osborne zapoznał Cobaina i Novoselica z Dave’em Grohlem, który szukał nowego zespołu po rozwiązaniu ScreamAzerrad, s. 151. Kilka dni po przyjeździe do Seattle Grohl został przesłuchany przez Cobaina i Novoselic. Basista Nirvany powiedział po latach w jednym z wywiadów: "Po dwóch minutach wiedzieliśmy, że to jest właściwy perkusista"Azerrad, s. 154.

Przełomowy sukces zespołu

Po nagłym zerwaniu kontraktu z Sub Pop, Nirvana zaczęła szukać wytwórni płytowej, która miała wydać drugi album zespołuAzerrad, s. 136–37. Za sprawą namów (m.in. ze strony Kim Gordon) grupa podpisała kontrakt z DGC Records w 1990Azerrad, s. 162. Zespół rozpoczął nagrania do pierwszego albumu wydanego za pośrednictwem oficjalnej wytwórni muzycznej, Nevermind. Producentem albumu wybrany został Butch VigAzerrad, s. 164–65. Jako studio nagraniowe grupa wybrała Sound City Studios w Van Nuys, Los Angeles. Przez dwa miesiące zespół pracował nad utworami ze swojego repertuaru, które miały się znaleźć na nowym albumie. Niektóre, jak "In Bloom" i "Breed", były gotowe od lat, podczas gdy inne, w tym "On a Plain" i "Stay Away" jeszcze w połowie sesji nagraniowej miały spore braki. Po zakończeniu sesji Nirvana i Vig przystąpili do miksowania albumu, ale rezultaty uznano za niesatysfakcjonująceAzerrad, s. 176–77. Ostatecznego miksowania utworów dokonał producent albumów zespołu Slayer, Andy Wallace. Po wydaniu albumu członkowie zespołu nie byli zadowoleni, jak powiedział Grohl, z "gładkiego brzmienia Nevermind"Azerrad, s. 179–80.

DGC Records pierwotnie zakładała sprzedaż Nevermind w nakładzie 250 000 egzemplarzy (poziom taki osiągnął, wydany również za pośrednictwem tej wytwórni, album Goo grupy Sonic Youth). Wydaniu płyty towarzyszyły szeroko zakrojone działania promocyjne, budżet całej kampanii reklamowej wyniósł pół miliona dolarówWiesław Weiss, Rock encyklopedia, Wydawnict

W lutym 1992 Cobain poślubił liderkę zespołu Hole, Courtney Love. W sierpniu tego samego roku na świat przyszło dziecko tej pary, Frances Bean Cobain. Z powodu zmęczenia Nirvana nie zdecydowała się na rozpoczęcie kolejnej trasy koncertowej po Stanach Zjednoczonych – zespół zagrał jedynie kilka kameralnych występów jesienią 1992Azerrad, s. 256. Kilka dni po narodzinach córki Cobaina Nirvana zagrała jeden ze swoich najsłynniejszych koncertów – na Reading Festival. Nawiązując do plotek na temat domniemanego słabego stanu zdrowia Cobaina i możliwości rozwiązania zespołu, wokalista dla żartu wjechał na scenę na wózku inwalidzkim, następnie wstał i razem z resztą zespołu wykonał porywający show.

Niecałe dwa tygodnie później Nirvana wystąpiła na rozdaniu MTV Video Music Awards. W czasie prób do występu Cobain podał, że zespół ma zamiar zagrać niepublikowany wcześniej utwór – "Rape Me". Dyrektorzy MTV byli zaszokowani próbnym wykonaniem i, jak podaje Amy Finnerty, byli przekonani, że utwór opowiada o nich samych. Stacja nalegała, by zespół nie zagrał utworu, grożąc usunięciem występu grupy i jej teledysków z planu antenowego. Po długiej dyskusji zdecydowano, ze Nirvana zagra "Lithium", swój najnowszy singelCross, Charles. Heavier Than Heav

W grudniu 1992 Nirvana wydała Incesticide, kolekcję utworów ze stron B singli i innych niewykorzystanych na poprzednich albumach studyjnych nagrań. Część z nich pojawiło się wcześniej w postaci bootlegów sprzedawanych na czarnym rynku. Incesticide zawierał też utwory umieszczone wcześniej na minialbumach i singlach zespołu (m.in. "Sliver" i "Dive"), a także materiał skomponowany na potrzeby BBC ("Been a Son", "Aneurysm") oraz covery utworów grup The Vaselines i Devo.

In Utero

Do współpracy nad In Utero grupa zatrudniła Steve’a Albini, mającego na swoim koncie album Surfer Rosa zespołu Pixies z 1988. Nevermind przyciągnął widownię nie mającą wiele wspólnego z rockiem alternatywnym, Nirvaną ani z jej muzycznymi protoplastami – zespół chciał, by Albini zawarł na albumie "szorstkie, ciężkie brzmienie". Jeden z utworów na In Utero, zawierający wiele pisków i hałasu, został ironicznie nazwany "Radio Friendly Unit Shifter" (co w slangu wytwórni muzycznych oznacza "album idealny" – nagranie sprzedające się w dużym nakładzie oraz często nadawane w radiu). Pomimo tego, Cobain w jednym z wywiadów powiedział, że dźwięk uzyskany przez zespół z Albinim był takim, jaki zawsze chciał uzyskaćAzerrad, s. 317. Proces nagrywania i produkcji był stosunkowo szybki – album został nagrany i zmiksowany w ciągu dwóch tygodni za sumę 25 tys. dolarów w Pachyderm Studios w Cannon FallsDeRogatis, s. 4.

Kilka tygodni po zakończeniu sesji nagraniowych gazety Chicago Tribune i Newsweek napisały, jakoby według DGC Records album był "niemożliwy do wydania"DeRogatis, s. 17. W rezultacie większość fanów zespołu zaczęło wierzyć, że żądania wytwórni mogą ograniczyć kreatywność zespołuAzerrad, s. 332. Choć okazało się, że pogłoski były fałszywe, zespół ujawnił w jednym z wywiadów, że jest niezadowolony z poziomu zmiksowania albumu – Cobain uważał, że głośność partii basowych była zbyt niska, a "Heart-Shaped Box" i "All Apologies" nie brzmiały "perfekcyjnie"Azerrad, s. 336–37. Do pomocy przy remiksowaniu tych dwóch utworów zaangażowano Scotta Litta, długoletniego producenta R.E.M., zaś Cobain dodał więcej ścieżek instrumentalnych i wokal wspierającyAzerrad, s. 338.

In Utero zadebiutował na pierwszym miejscu listy Billboard 200 we wrześniu 1993. Christopher John Farley, dziennikarz gazety Time, napisał w recenzji albu

Ostatnie miesiące i śmierć Cobaina

W listopadzie 1993 Nirvana wystąpiła w MTV Unplugged. Zespół zrezygnował ze swoich najbardziej rozpoznawalnych utworów i zagrał tylko dwa przeboje, "All Apologies" i "Come as You Are". Grohl wyjaśnił późni

Na początku 1994 roku zespół udał się w trasę koncertową. Tuż po przybyciu do Terminal Eins w Monachium, u Cobaina wykryto zapalenie oskrzeli oraz krtani. Następny występ zespołu został odwołany. 4 marca, w Rzymie, Courtney Love znalazła Cobaina nieprzytomnego w pokoju hotelowym. Wokalista został odwieziony do szpitala. Lekarze stwierdzili, że przyczyną utraty przytomności była reakcja organizmu na połączenie przepisanego Cobainowi leku, Rohypnolu, z alkoholem. Odwołano pozostałą część trasy koncertowej, włącznie z zaplanowanym etapem w Wielkiej Brytanii.

W ciągu następnych tygodni ponownie dał o sobie znać problem uzależnienia Cobaina od heroiny. Wokalista dał się przekonać do terapii odwykowej, jednak po niecałym tygodniu uciekł z ośrodka dla uzależnionych, wsiadł do samolotu i wrócił do domu w Seattle, gdzie 5 kwietnia 1994 zastrzelił się. Wraz ze śmiercią Cobaina przestał istnieć zespół, którego był liderem.

Dalsze losy członków zespołu

Mimo rozpadu zespołu, jego pozostali przy życiu członkowie nie przerwali swojej aktywności na scenie muzycznej. Krótko po śmierci Cobaina Grohl nagrał kilka wersji demo utworów, które wkrótce stały się pierwszym albumem Foo Fighters. Zespół ten został głównym projektem Grohla, nagrywając w ciągu następnej dekady kilka odnoszących sukcesy albumów. Oprócz Foo Fighters, Grohl występował gościnnie w kilku innych zespołach (m.in. Tom Petty and the Heartbreakers, Queens of the Stone Age, Tenacious D, Nine Inch Nails, Killing Joke) jako perkusista. Wydał także album Probot z gościnnym udziałem swoich ulubionych wykonawców heavymetalowych.

Novoselic po rozpadzie Nirvany założył zespół Sweet 75. Później wspólnie z Curtem Kirkwoodem z Meat Puppets i Budem Gaughem z Sublime założył Eyes Adrift. Wziął również, razem z Kimem Thayilem z zespołu Soundgarden oraz Jello Biafrą z Dead Kennedys, udział w projekcie No WTO Combo, stanowiącym protest przeciwko szczytowi Światowej Organizacji Handlu (WTO) w 1999. W grudniu 2006 Novoselic wystąpił na kilku koncertach grupy Flipper, zastępując tymczasowo jej basistę, Bruna DeSmartas. Poza działalnością muzyczną, Novoselic zaangażował się też w politykę, zakładając komitet o nazwie JAMPAC, zajmujący się ochroną praw muzyków. W 2004 wydał książkę "O grunge’u i rządz

Późniejsze wydawnictwa

Od momentu śmierci Cobaina zostało wydanych kilka albumów. Pierwszym był MTV Unplugged in New York, stanowiący zapis występu Nirvany w MTV Unplugged i wydany w listopadzie 1994. Dwa tygodnie później w sprzedaży ukazała się kompilacja wideo, zatytułowana Live! Tonight! Sold Out!!. Większa część materiału została skompilowana przez samego Cobaina i dokumentowała trasę koncertową Nevermind. Początkową intencją było wydanie dwupłytowego zestawu, zawierającego zarówno występ w MTV Unplugged, jak i normalny materiał koncertowy, jednak pozostali dwaj członkowie Nirvany nie chcieli angażować się w pracę nad tymi ostatnimi nagraniami tak krótko po tragicznej śmierci kolegi z zespołu. Ostatecznie album koncertowy został wydany dopiero w 1996 pod tytułem From the Muddy Banks of the Wishkah.

W sierpniu 1997 muzyczny serwis internetowy Wall of Sound ogłosił, że Grohl i Novoselic pracują nad zestawem z rzadkimi nagraniami Nirvany. Cztery lata później wytwórnia płytowa, do której należał zespół, podała do publicznej wiadomości, że zestaw jest gotowy i oczekuje na wydanie. Miało to nastąpić dokładnie w dziesiątą rocznicę premiery Nevermind. Jednak Courtney Love wytoczyła sprawę sądową przeciwko Grohlowi i Novoselicowi, oskarżając ich o wykorzystanie wspólnej własności zespołu dla własnych korzyści. Zapoczątkowany w ten sposób konflikt o prawa autorskie po Cobainie trwał ponad rok.

Istotna część sporu dotyczyła pojedynczego, nie wydanego jeszcze wtedy utworu "You Know You’re Right", będącego ostatnim nagraniem studyjnym zespołu. Grohl i Novoselic chcieli wydać go wraz z innymi niepublikowanymi utworami na zestawie, natomiast Love była przekonana o wyjątkowości utworu i uważała, że powinien on zostać umieszczony na kompilacji z największymi przebojami. Sprawa została rozstrzygnięta polubownie, byli członkowie Nirvany zgodzili się na warunki Love, a ona z kolei zobowiązała się dostarczyć kasety demo nagrane przez Cobaina, które miały zostać dołączone do planowanego zestawu. Kompilację, zatytułowaną Nirvana i zawierającą "You Know You’re Right", wydano 29 października 2002.

Zestaw niepublikowanych wcześniej utworów, który chcieli wydać Grohl i Novoselic, a które Love opisała w wywiadzie udzielonym w 2002 Jimowi DeRogatis, ukazał się w sprzedaży dopiero w listopadzie 2004 pod tytułem With the Lights Out. Oprócz wczesnych wersji demo i nagrań z prób zawierał utwory koncertowe z całego okresu działalności grupy. W 2005 wydano następną kompilację, Sliver – The Best of the Box, złożoną w większości (19 utworów) z materiału z With the Lights Out, a także trzy niewydane wcześniej utwory demo. Jeden z nich to "Spank Thru" w wykonaniu zespołu Fecal Matter z 1985.

W 2006 Love ogłosiła, że sprzeda 25 proc. swojego udziału w katalogu utworów Nirvany za 50 mln dolarów. Prawa zostały zakupione przez firmę Primary Wave Music, założoną przez Larry’ego Mestela, byłego dyrektora generalnego Virgin Records.

W tym samym roku wydano Live! Tonight! Sold Out!! w wersji DVD, zaś w 2007 ukazała się pełna, nieskrócona wersja MTV Unplugged in New York (również na DVD).

W 2009 roku wydano DVD zatytułowane Live at Reading, zawierające nagranie z koncertu grupy na festiwalu w Reading w 1992 roku.

Muzycy

Ostatni skład

• Kurt Cobain – śpiew, gitara (1987–1994)
• Krist Novoselic – gitara basowa (1987–1994)
• Dave Grohl – perkusja, wokal wspierający (1990–1994)

Byli członkowie

• Aaron Burckhard – perkusja (1987–1988)
• Dale Crover – perkusja (1988, 1990)
• Dave Foster – perkusja (1988)
• Chad Channing – perkusja (1988–1990)
• Jason Everman – gitara (1989)
• Dan Peters – perkusja (1990)

Muzycy sesyjni

• Pat Smear – gitara, wokal wspierający (1993–1994)
• Lori Goldston – wiolonczela (1993–1994)
• Melora Creager – wiolonczela (1994)

Chronologia składu

ImageSize = wid

Colors =

 

Legend = orientati

BarData =

 b

PlotData=

 wid

LineData =

 

Dyskografia

Albumy studyjne

• 1989 Bleach
• 1991 Nevermind
• 1993 In Utero

Wideografia

• 1992 1991: The Year Punk Broke (VHS)
• 1994 ” Live! Tonight! Sold Out!!” (VHS)
• 1997 ” Hype!” (VHS)
• 2004 With the Lights Out (DVD)
• 2005 Classic Albums – Nirvana – Nevermind (DVD)
• 2006 ” Live! Tonight! Sold Out!!” (DVD)
• 2007 MTV Unplugged in New York (DVD)
• 2009 Live at Reading (DVD)
• 2011 Live at the Paramount (DVD)

Rezolucja Quebekańska

Nakłanianie tekstu rezoluc

1. Gwoli zapewnienia dzisiejszych w przyszłych korzyści Brytyjskiej Ameryki Północnej powołana zostanie Federacyjna Alians poniżej auspicjami Monarchii Wielkiej Brytanii, zakładając, iż taka Unia Europejska ciasna będzie aż do kilku prowincji.
2. Struktura rządowy Federacji Prowincji Brytyjskiej zaadaptuje zastane lokalne dar aby pojednać kalejdoskop interesów poszczególnych prowincji koło jednoczesnych efektywności rządzenia a harmonii wspólnych interesów a trwałości Unii. Łączny kategoria będzie reprezentował transakcje całości kraju, na przestrzeni jak panowanie prowincjonalne transakcje lokalne prowinc
3. Narada, w sprawie przyszłej konstytucji, ze względu na postępowanie związków spośród macierzą a maksymalny romans prowincji, pragnie ocalić forma Konstytucji Brytyjskiej, w taki sposób lojalnie jako zezwolą na owo kontekst.
4. Nadrzędna jurysdykcja będzie przekazana Suwerenowi Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii dodatkowo Irlandii a wykonywana zgodnie spośród najszerzej rozumianymi zasadami konstytucyjnymi Wielkiej Brytanii dzięki suwerena albo jego pełnomocnika.
5. Panowanie nadrzędna celebrować będzie dozór ponad marynarką wojenną a lądową brutalnie zbrojną.
6. Powołany zostanie Parlament Związkowy, składający się spośród Rady legislacyjnej (Senatu) dodatkowo Izby Chamstwo.
7. Gremium Legislacyjna podzielona będzie na trójka oddziały – pierwotny gwoli Górnej Kanady, dalszy na rzecz Dolnej Kanady dodatkowo trzecia część na rzecz Nowej Szkocji, Nowego Brunszwiku dodatkowo Wyspy Księcia Edwarda. Jakikolwiek spośród oddziałów będzie posiadał równą liczbę reprezentantów w Radzie Legislacyjnej.
8. Wartość reprezentantów w Radzie Legislacyjnej ma obowiązek egzystować następują
9. Nowa Fundlandia otrzymuje kanon włączenia się aż do unii spośród czterema członkami Rady Legislacyjnej.
10. Terytoria Północno-Zachodnie, Brytyjska Kolumbia dodatkowo Vancouver powinny egzystować dopuszczone aż do Unii na warunkach uznanych zbyt równe dodatkowo sprawiedliwe, zbyt zgodą suwerena, i w przypadku Brytyjskiej Kolumbia a Vancouver co więcej zbyt zgodą lokalnych rządów.
11. Członkowie Rady Legislacyjnej mają egzystować mianowani dożywotnio na krzyż Koronę w ciągu pośrednictwem generalnego gubernatora. Gdyby którykolwiek spośród deputowanych pozostanie nieobecnym w radzie na mocy dubel kolejne sesje, pierwszeństwo ma obowiązek mu egzystować odebrany, i jego lokalizacja jeżyć się się wakatem.
12. Uczestnik Rady Legislacyjnej będzie musiał egzystować obywatelem brytyjskim dzięki poród czy nadanie, w wieku co bynajmniej 30 lat a być wyposażonym blask napięty co bynajmniej trzech tysięcy dolarów spośród uwzględnieniem wszelkich długów a należności a ma funkcja podtrzymać taki mienie na mocy całkowity sprawowania urzędu. W przypadku deputowanych spośród Nowej Fundlandii a Wyspy Księcia Edwarda, mienie ów być może egzystować kombinacją nieruchomości dodatkowo aktywów.
13. Wszelkie kwestie kwalifikacji członków Rady powinny egzystować rozpatrywane na krzyż samą Radę.
14. Spośród wyjątkiem Wyspy Księcia Edwarda, członkowie Rady Legislacyjnej, powinni egzystować wybierani z prowincjonalnych Lekkiego serca Legislacyjnych, naturalnie czasochłonnie jak na przykład będzie dostępna wystarczająca wartość odpowiednich kandydatów, zdecydowanych poczęstować funkcje. Kierunek nominująca powinna doglądać, aby w Radzie Legislacyjnej wszystkie partie polityczne dawny sprawiedliwie reprezentowane.
15. Marszałek Rady legislacyjnej ma obowiązek egzystować wyznaczony na mocy Suwerena. Rolą Marszałka ma egzystować główny opinia w przypadku nierozstrzygniętego głosowania.
16. Jakikolwiek spośród 24 członków Rady Legislacyjnej pochodzących spośród Dolnej Kanady ma obowiązek egzystować powołany spośród 24 czterech okręgów jak na przykład pokazuje owo addendum I. Iks spośród nominowanych musi egzystować mieszkańcem okręgu czy stać się zaakceptowany w danym okręgu.
17. Miara reprezentacji poszczególnych prowincji w Izbie Chamstwo określana będzie na podstawie spisów powszechnych, które przebywać się maja co dziesiątka lat. 194 miejsca w pierwszym parlamencie rozdzielone zostaną gdy następu
18. Aż do czasu pierwszego spisu powszechnego w 1871 nie będą dokonywane zmiany w reprezentacji poszczególnych prowincji.
19. Bez ogródek po przeprowadzeniu spisu powszechnego przedstawienie w parlamencie zostanie zmieniona zgodnie spośród rzeczywistą liczbą ludności.
20. Jak podstawę aż do takich zmian zakłada się, iż Górna Eldorado ma być wyposażonym stałą liczbę 65 miejsc, i reprezentacje pozostałych prowincji będą wyznaczane na podstawie średniej populacji na reprezentanta w tej prowincji, do tego stopnia aby była jej osoba zbliżona aż do tej w Górnej Kanadzie.
21. Metamorfoza reprezentacji nie będzie dokonywana, póki zmiany w populacji nie przekroczą pięciu odsetek.
22. Ilość deputowanych będzie obliczana na krzyż zaokrąglenie liczy wynikowej w górę.
23. Atomizacja prowincji na odpowiednie okręgi wyborcze wylegiwać się będzie w zakresie odpowiedzialności lokalnych legislatur.
24. Lokalne legislatury mogą od chwili czasu aż do czasu modyfikować obszar okręgów wyborczych w celu odpowiedniej reprezentacji.
25. Ilość deputowanych być może egzystować podniesiona ale wręcz na mocy urzędujący parlament.
26. Aż do czasu podjęcia odpowiednich uchwał dzięki parlamenty lokalne, prowincjonalne prawa dotyczące czynnego a biernego prawa wyborczego dodatkowo rodzaju przysięgi wyborczej mają egzystować zachowane. Gdyby jakiekolwiek lokalizacja w parlamencie zostanie opróżnione, wybory uzupełniające wyłonią zastępcę.
27. Parlament musi egzystować rozwiązany nie dalej aniżeli w piątka lat od chwili daty powszechnych wyborów.
28. Co najmniej jedna posiedzenie parlamentu musi nadejść w okresie 12 miesięcy.
29. Parlament związkowy obowiązany jest aż do uchwalania praw na rzecz pokoju, dobrobytu dodatkowo włości kraju w następującym aspekt

1. Długu publicznego dodatkowo własności publicznej
2. Regulacji wymiany handlowej dodatkowo gospodarki
3. Uchwalania obiekt importowych dodatkowo eksportowych spośród wyjątkiem eksportu surowców przemysłu leśnego spośród Nowego Brunszwiku a mineralnego spośród Nowej Szkocji.
4. Podatków od chwili sprzedaży.
5. Innej formy opodatkowania
6. Pożyczek w celu zrównoważenia budżetu.
7. Usług pocztowych.
8. Środków komunikacyjnych – kolejowych a innych łączących dubel czy więcej prowincji czy rozciągających się pozycja ale prowincje.
9. Międzynarodowej żeglugi parowej a między prowincjami
10. Telegrafu a koncesjonowania firm telegraficznych
11. Wszystkie sprawy, które bodaj ograniczają się aż do jednej prowincji, podchodzą pod spodem jurysdykcję federalną
12. Spisu nagminny
13. Milicji, marynarki wojennej a obrony
14. Locji
15. Nawigacji morskiej
16. Kwarantanny
17. Rybołówstwa
18. Przepraw morskich między prowincjami a obcymi krajami
19. Emisji pieniądza
20. Koncesjonowania a nadzorowania banków
21. Koncesjonowania dodatkowo nadzorowania kas oszczędności
22. Miar a wag
23. Wymiany pieniądza
24. Stóp oprocentowania
25. Mennicy
26. Upadłości dodatkowo ochrony nim wierzycielami
27. Rejestracji petentów a znaków
28. Ochrony praw autorskich
29. Spraw Indian dodatkowo rezerwatów indiańskich
30. Naturalizacji a obywatelstwa
31. Spraw cywilnych – małżeństw dodatkowo rozwodów
32. Prawa kryminalnego
33. Nadzorowania spójności praw własności a cywilnych między prowincjami dodatkowo dbania o kohezja procedur.
34. Najwyższego sądu apelacyjnego
35. Emigracji
36. Rolnictwa
37. Respektowania głosu prowincji nie ledwie w sprawach w ich kompetencji.

Kolej Związkowy dodatkowo Prowincjonalne jak dawka Wielkiej Brytanii będą przestrzegać wszystkie traktaty międzynarodowe zawarte na krzyż Wielką Brytanię.

Parlament od chwili czasu aż do czasu będzie mógł rekrutować specjalne komisje parlamentarne o kompetencjach sądowych na rzecz metoda istotnych spraw.

Wszystkie prowincjonalne sądy, sędziowie dodatkowo oficerowie prowincjonalni być wyposażonym będą funkcja podporządkowywania się rozporządzeniom rządu Federalnego.

Obowiązkiem Rządu Federalnego będzie desygnacja sędziów dodatkowo finansowanie prowincjonalnych sądów najwyższych.

Aż do czasu pełnej konsolidacji prowincje maja desygnować sędziów z zarejestrowanych sędziów.

Sędziwie w Dolnej Kanadzie mają egzystować mianowani z zarejestrowanych a uznanych w tej prowincji.

Sędziowie Sadu Admiralicji mają egzystować finansowani na krzyż Kategoria Związkowy

Arbiter Sądu Najwyższego będzie mógł egzystować zdjęty zbyt zgodą obu izb Parlamentu

W każdej prowincji będzie wyznaczony oficjał nazywany gubernatorem porucznikiem, mianowanym dzięki gubernatora generalnego.

Nastawienie gubernatora porucznika ma egzystować finansowane dzięki gubernatora generalnego.

Ustalając zasadę w powyższym punkcie, sympozjum ta nie czyni żadnych komentarzy aż do poziomu dochodów obecnego gubernatora Wyspy Księcia Edwarda.

Prowincjonalne panowanie a parlamenty powinny egzystować utrzymane w takim kształcie, w jakim są dzisiaj.

Lokalne Legislatury mają akt prawny da zmian konstytucji swych prowincji

Miara kompetencji legislatur prowincjonalnych ma egzystować gdy następu

W Nowym Brunszwiku architektura fiskalny dodatkowo cła na wyroby leśne, i w Nowej Szkocji czarne złoto dodatkowo inne kopaliny.

Pożyczanie pieniędzy na finansowanie budżetu prowincjonalnego.

Forma rządów lokalnych, desygnacja dodatkowo finansowanie urzędników.

Rolnictwo

Wychodźstwo

Nauka, zachowujące przywileje do tego stopnia protestantów jak na przykład dodatkowo katolików.

Administracja a rotacja gruntami publicznymi spośród wyjątkiem tych należących aż do Rządu Federalnego

Łowienie ryb przybrzeżne a śródlądowe.

Kreacja, dozorowanie dodatkowo dyrekcja osadzony

Kreacja, dozorowanie a administracja szpitalami a przytułkami.

Samorząd obszarowy dodatkowo sprawy w miejsce

Licencjonowanie handlu, wyszynku, karczm a gospód.

Lokalne roboty publiczne

licencjonowanie a obstawa zawierania lokalnych spółek handlowych dodatkowo przemysłowych, spośród wyjątkiem tych należących aż do kompetencji Rządu Federalnego.

Kanon cywilne a własnościowe, spośród wyjątkiem tych należących aż do kompetencji federalnej.

Prześladowanie przestępstw, sądzenie dodatkowo penalizacja w związku ze sprawami wchodzącymi w niwa jurysdykcji prowincjonalnej.

Zrzeszenie cywilnych dodatkowo kryminalnych sądów prowincjonalnych.

Wszystkie inne sprawy o charakterze lokalnym nie leżące w kompetencji federalnej.

Akt prawny aż do darowania kar a zwolnień warunkowych będzie wylegiwać się w kompetencji Korony dodatkowo będzie wykonywane na mocy gubernatorów.

W sprawie jurysdykcji, które należą aż do obu federalnego a prowincjonalnych parlamentów ustawy federalne będą miały intensywność wiążącą dodatkowo nadrzędną.

Oba języki angielszczyzna a francuszczyzna będą mogły egzystować używane w obradach parlamentu federalnego a w legislaturze prowincjonalnej Dolnej Kanady jakim sposobem a w odpowiednich sądach.

Tereny przynależny aż do Rządów Federalnego a Prowincjonalnych wyłączone są spośród opodatkowania.

Wszelkie ustawy, które mają aż do czynienia spośród dochodami publicznymi a podatkami muszą egzystować inicjowane na krzyż Izbę Chamstwo.

Wszelkie ustawy, które mają aż do czynienia spośród dochodami publicznymi dodatkowo podatkami muszą egzystować poprzedzone informacją na rzecz gubernatora generalnego, jeżeli dotyczą Federacji, czy gubernatora porucznika, jeżeli dotyczą prowincji.

Jakakolwiek kodeks spośród wyjątkiem powyższych być może egzystować zainicjowana na krzyż Koronę czy jej reprezentanta.

Jakakolwiek akt prawny uchwalona na mocy Parlament Związkowy albo prowincjonalne być może egzystować odrzucona dzięki Koronę w ciągu dwóch lat od chwili uchwalenia, czy jej reprezentanta w ciągu roku od chwili ich uchwalenia.

Stolicą kraju ma egzystować Ottawa.

Stolicą Górnej Kanady ma egzystować Toronto, i Dolnej Kanady Quebec. Stolice innych prowincji mają utrzymywać się jako w chwili obecnej.

Wszystkie ruchome aktywa należące aż do prowincji zostaną przejęte na krzyż Przywództwo Związkowy w chwili zawiązania Konfederacji.

Następujące roboty publiczne a nieruchomości leżące do środka prowincji będą mieć związek aż do kompetencji Rządu federalne

Kanały

Publiczne porty

Latarnie morskie a nabrzeża

Parowce dodatkowo inne publiczne okręty

Inspekcja dróg wodnych na rzekach a jeziorach

Dola

Cenny militarne.

Budynki urzędów celnych, urzędów pocztowych a inne budynki używane dzięki Przywództwo Związkowy.

Nieruchomości będące własnością Korony

Instalacje militarne

Inne tereny przeznaczone pod spodem eksploatacja publiczne

Wszystkie zasoby mineralne a związane spośród tym środki utrzymania w będą przekazane pod spodem dyrekcja krajowy dodatkowo zyski spośród nich płynące będą należały rządów prowincjonalnych. Respektowane będą tytuły własności prywatnej aż do takich zasobów.

Wszelkie należności dodatkowo pożyczki związane spośród eksploatacją zasobów naturalnych przejęte będą na mocy panowanie prowincjonalne.

Jakiekolwiek bieżące zobowiązania mają egzystować wypełnione dzięki panowanie prowincjonalne.

Prowincje mają ocalić prawa da wszelkich nieruchomości publicznych spośród wyjątkiem tych należnych Rządowi Federalnemu.

Kolej Związkowy przejmuje na siebie długi prowincjonalne.

Kredyt społeczny w chwili zawiązania konfederacji nie ma obowiązek naruszać: Na rzecz Górnej dodatkowo Dolnej Kanady 62,5 miliona, Nowej Szkocji 8 milionów dodatkowo Nowego Brunszwiku 7 milionów dolarów.

W przypadku Nowej Szkocji a Nowego Brunszwiku jeżeli kredyt całościowy będzie pomniejszy aniżeli owo określono, prowincje powinny egzystować uprawnione aż do otrzymania odsetki w wysokości 5 odsetek od chwili różnicy między długiem rzeczywistym, i zakładanym.

W przypadku Nowej Fundlandii a Wyspy Księcia Edwarda, które nie maja długu publicznego, otrzymają one pięcioprocentowe odsetek, płacone w półrocznych latach, od chwili sumy obliczanej na podstawie wielkości populacji.

Transfery podatkowe na rzecz Rządu Federalnego, a poparcie finansowa na rzecz prowincji w wysokości 80 centów na głowę, na podstawie spisu powszechnego spośród 1861, dokonywane będę w płatnościach półrocznych.

Ze względu na specyfikę Nowego Brunszwiku od chwili czasu konfederacji, w półrocznych latach wypacana będzie dodatkowa poparcie w wysokości 63 tysięcy dolarów płatnych w ratach półrocznych.

Ze względu na chęć rządu Nowej Fundlandii aż do zrzeczenia się praw aż do kontroli na prowincjonalnymi zasobami naturalnymi na idea Rządu Federalnego, kompensata 150 tysięcy dolarów na rok będzie wpłacana tej prowincji.

Wszystkie umowy dotyczące obronności zawarte na krzyż prowincje nim aktem konfederacji będę dotrzymywane dzięki Kategoria Związkowy.

Przywództwo Związkowy jest zadłużony aż do niezwłocznego ukończenia budowy linii kolejowej spośród Nowego Brunszwiku aż do Nowej Szkocji.

Narada uznaje w ciągu sprawę wielkiej wagi kreacja środków komunikacji spośród Terytoriami Północno-Zachodnimi w możliwie jak na przykład najszybszym terminie, jeżeli dopiero co pozwoli na owo kondycja finansowa.

Postanowienia konferencji mają egzystować ratyfikowane dzięki parlamenty lokalne.

Jej Królewska Mość ustali ciąg przystąpienia prowincji aż do federacji dodatkowo nada im odpowiednie nazwy podług jej uznania.

Dowód rezolucji ma obejmować podpisy wszystkich uczestników konferencji. Duplikat jego ma egzystować dostarczona aż do lokalnych rządów a parlamentów na krzyż przedstawicieli danych prowincji. Lider konferencję przekaże dowód gubernatorowi generalnemu.

Małpy właściwe

Występowanie

Małpy szerokonose występują w obydwu Amerykach dodatkowo nazywane są małpami Nowego Świata. Współcześnie żyjące małpy wąskonose znane są z Azji i Afryki, dawniej występowały również w Europie (obecnie tylko magot żyje na Gibraltarze) – nazywane są małpami Starego Świata.

Charakterystyka

Budowa zewnętrzna

Należą tu zwierzęta bardzo rozmaitej wielkości, od pigmejki (Cebuella (Callithrix) pygmaea), mniejszej od wiewiórki pospolitej, do goryla, większego od człowieka. Gatunki żyjące głównie na drzewach mają ciała wysmukłe i zgrabne, inne, naziemne lub naskalne, są krępe i masywne.

Owłosienie

Ciało małp jest pokryte mniej lub więcej gęstym włosem, tworzącym często na głowie i karku rodzaj grzywy. Pozbawione owłosienia mogą być jedynie twarz, dłonie, podeszwy nóg oraz nagnioty pośladkowe. Ubarwienie małp jest zwykle ciemne i skromne, jedynie nieowłosione części ciała bywają zabarwione jaskrawo. Z rzadka też występują u niektórych rodzajów małp nieco żywsze i bardziej kontrastowe kolory owłosienia.

Czaszka

W przeciwieństwie do innych rzędów ssaków, u małp część czaszki obejmująca mózg (mózgoczaszka) jest silnie rozwinięta i bardziej zaokrąglona. Cechą charakterystyczną czaszek małp jest również kształt oczodołów, skierowanych ku przodowi (wyraźniej niż u małpiatek) i całkowicie oddzielonych od jam skroniowych. Uzębienie małp jest pełne. Małpy Starego Świata mają, podobnie jak człowiek, 32 zęby: 8 dłutowatych siekaczy, 4 kły, 8 zębów przedtrzonowych i 12 zębów trzonowych. Małpy Nowego Świata z rodziny pazurkowców (Callithrichidae) mają również 32 zęby, a pozostałe małpy szerokonose, należące do rodziny płaksowatych (Cebidae) mają 36 zębów: 8 siekaczy, 4 kły, 8 przedtrzonowych i 16 trzonowych zębów. U samców niektórych gatunków występują bardzo silne i duże kły, które nadają czaszce tych małp znaczne podobieństwo do czaszki wielkich drapieżnych kotów. Na szczęce dolnej u starych samców małp wąskonosych rozwija się silny grzebień kostny, służący do przyczepienia się potężnych mięśni żujących; nadaje on charakter zwierzęcy całej czaszce.

Kończyny i ogon

Kończyny przednie są zwykle dłuższe od tylnych. Palce u wszystkich małp z wyjątkiem pazurkowcowatych są zaopatrzone w paznokcie; u pazurkowcowatych obserwuje się pazury, które jednak na podstawie badań embriologicznych uznano za przekształcone paznokcie. U wielu gatunków małp kciuki są słabo rozwinięte, a często nawet szczątkowe. Wielki palec kończyn tylnych (paluch) jest dobrze rozwinięty i ułożony przeciwstawnie do pozostałych, co zapewnia kończynom tylnym chwytność. U gatunków małp o długim ogonie, ogon spełnia często rolę chwytną. Dolna jego powierzchnia jest wtedy naga i bogato unerwiona. U wielu gatunków małp ogon jest krótki, a nawet szczątkowy.

Sposób poruszania

Mięśnie kończyn są silne i pozwalają małpom wisieć dłuższy czas na jednej ręce i podciągać się na niej do góry. Po drzewach małpy poruszają się zręcznie, niektóre przeskakują na gałęzie oddalone o więcej niż 10 m. Po ziemi większość małp chodzi na czworakach, opierając się na całej stopie, tylko człekokształtne chodzą na dwóch nogach, opierając się na zewnętrznej krawędzi stopy. Tylko gibonowate chodzą na tylnych nogach z balansująco rozstawionymi na boki rękami. Małpy człekokształtne podpierają się zwykle paliczkami środkowymi I, II i III palca dłoni.

Budowa i umięśnienie

Narządy wewnętrzne małp są zbudowane podobnie jak u człowieka. Mózg, stosunkowo duży, o potężnie rozwiniętych półkulach mózgowych, przykrywających móżdżek, różni się od ludzkiego słabo rozwiniętą korą mózgową. Szczególnie słabo są rozwinięte płaty skroniowe, tak charakterystyczne dla mózgu ludzkiego. Z narządów zmysłów najlepiej rozwinięte są oczy, obdarzone wysoką zdolnością akomodacyjną. Dobrze jest również rozwinięty zmysł słuchu; węch u małp właściwych odgrywa stosunkowo niewielką rolę. U niektórych małp właściwych występują torby policzkowe i worek krtaniowy. Charakterystyczny dla małp jest znaczny rozwój umięśnienia twarzy, dzięki czemu odznaczają się one bogatą mimiką. W odróżnieniu od małpiatek małpy mają górną wargę suchą i niepodzieloną. Uszy małp są nieruchome, o słabo rozwiniętej muszli; cechę zwierzęcą nadaje im zaostrzony wierzchołek. Na policzkach i pośladkach niektórych gatunków małp właściwych występują modzele, czyli obszary nieowłosionej skóry, pokrytej brodawkami i silnie zrogowaciałej. Modzele te występują najczęściej na pośladkach u małp Starego Świata z wyjątkiem małp człekokształtnych. Modzele mają często jaskrawe barwy.

Tryb życia

Większość małp żyje w stadach lub grupach rodzinnych o rozbudowanej strukturze społecznej. Występują też gatunki monogamiczne. Często stadu przewodzi najmocniejszy samiec. U samic występuje 4-tygodniowy cykl menstruacyjny, brak sezonowości urodzeń. Samica rodzi zwykle jedno młode, które przez dłuższy czas jest przy matce, trzymając się mocno kończynami.

Systematyka

• małpy szerokonose (Platyrrhini) – małpy Nowego Świata
• małpy wąskonose (Catarrhini)

• małpy wąskonose zwierzokształtne (Cercopithecoidea) – małpy Starego Świata
• małpy człekokształtne (Hominoidea)

Struna

Artykuł wiary działania

W drgającej strunie powstaje fala stojąca. Ponieważ końce struny są umocowane, powstają tam węzły fali. Możliwe są tylko takie drgania, dla których długość struny jest równa połowie długości fali lub jej wielokrotności.

Ton podstawowy generuje drganie o największej długości fali – z pojedynczą strzałką w połowie długości struny, lecz barwę dźwięku tworzy suma krótszych fal tzw. harmonicznych. Ważny jest zatem rozkład częstotliwości w widmie akustycznym. Muzyk może w pewnym zakresie kontrolować ilość tonów harmonicznych poprzez technikę flażoletów.

Liczby strun w różnych instrumentach

• mandolina — 8 strun
• gitara — 6 lub 7 strun (choć spotykane są także gitary 8- i więcej strunowe), od gó
• gitara basowa — od 4 do 6 strun, od gó
• banjo – od 4 do 5 strun
• harfa — różnie w zależności od rodzaju instrumentu – współczesna harfa koncertowa ma 47 strun
• lira — 4 do 10 strun
• lutnia — od 6 do 16 strun
• fortepian – od 1 do 4 strun na jeden klawisz, w zależności od rejestru danego dźwięku, modelu instrumentu, oraz epoki historycznej w jakiej fortepian został zbudowany.
• Ukulele – 4 struny
• instrumenty smyczkowe — 4 struny

• skrzypce — od dołu: g-d1-a1-e2
• altówka — od dołu: c-g-d1-a1
• wiolonczela — od dołu: C-G-d-a
• kontrabas — od dołu: E1-A1-D-G
  rzadsze są odmiany bez struny E1 lub z dodatkową struną C1; istnieje też wersja strojona kwintowo G1-D-A

Dywizje polskie

Dywizje polskie – lista związków taktycznych w randze dywizji podzielonych podług rodzajów sił zbrojnych, czy na lądowe dodatkowo lotnicze a przeciwlotnicze.

Dywizje są dziś największymi związkami wystawianymi na mocy Wojsko Polskie w czasie pokoju. Dziś w stukturach Wojska Polskiego znajduje się jedna dywizja pancerna dodatkowo dubel dywizje zmechanizowane, wszystkie podlegają Dowództwu Wojsk Lądowych RP, w pozostałych rodzajach Sił Zbrojnych nie wystepuje ów kategoria organizacyjny.

Wojska Lądowe

Rzeczpospolita Obojga Narodów

XVII stulecie

• Dywizja Wincentego Korwina Gosiewskiego (m.in. batalia poniżej Prostkami, 1656)
• Dywizja Jerzego Sebastiana Lubomirskiego (m.in. batalia pod spodem Cudnowem, 1660)
• Dywizja Stanisława Rewery Potockiego (m.in. batalia poniżej Cudnowem, 1660)

XVIII stulecie

• Dywizje koronne

• 1 Dywizja Koronna
• 2 Dywizja Koronna
• 3 Dywizja Koronna
• 4 Dywizja Koronna
• Kijowsko-Bracławska Dywizja Koronna
• Małopolska Dywizja Koronna
• Dywizja Nadnarwiańska
• Wielkopolska Dywizja Koronna
• Wołyńsko-Podolska Dywizja Koronna

Dywizje litewskie

1 Dywizja Litewska

2 Dywizja Litewska

Insurekcja kościuszkowska

• Dywizja Najwyższego Naczelnika
• Dywizja Józefa Zajączka
• Dywizja Stanisława Mokronowskiego
• Dywizja Karola Sierakowskiego
• Dywizja Nadnarwiańska
• Dywizja Adama Ponińskiego
• Dywizja Jana Henryka Dąbrowskiego
• Dywizja Główna Litewska
• Dywizja Franciszka Sapiehy
• Dywizja Romualda Giedroycia

Polska pod zaborami

Armia Księstwa Warszawskiego

• Dywizje sformowane 1807/1808

• 1 Dywizja Księstwa Warszawskiego
• 2 Dywizja Księstwa Warszawskiego
• 3 Dywizja Księstwa Warszawskiego

Dywizje sformowane w 1812

Dywizja Polska

Dywizja Jazdy Aleksandra Różeckiego

4 Dywizja Jazdy Michała Ignacego Kamieńskiego

16 Dywizja Józefa Zajączka

17 Dywizja Jana Henryka Dąbrowskiego

18 Dywizja Ludwika Kamienieckiego

19 Dywizja Izydora Krasińskiego

Dywizje sformowane w 1813

Dywizja Kawalerii Antoniego Pawła Sułkowskiego

7 Dywizja Jazdy Michała Sokolnickiego

8 Dywizja Jazdy Antoniego Sułkowskiego

26 Dywizja Ludwika Kamienieckiego

27 Dywizja Izydora Krasińskiego

Dywizja Obserwacyjna

Wojsko Polskie Królestwa Kongresowego

• Dywizje piechoty

• 1 Dywizja Piechoty
• 2 Dywizja Piechoty

Dywizje kawalerii

Dywizja Ułanów

Dywizja Strzelców Konnych

Powstanie listopadowe

• Dywizje piechoty

• 1 Dywizja Piechoty
• 2 Dywizja Piechoty
• 3 Dywizja Piechoty
• 4 Dywizja Piechoty
• 5 Dywizja Piechoty
• 6 Dywizja Piechoty

Dywizje kawalerii

1 Dywizja Jazdy

2 Dywizja Jazdy

3 Dywizja Jazdy

4 Dywizja Jazdy

5 Dywizja Jazdy

Wielka Emigracja

• Dywizja Kozaków Sułtańskich

Powstanie styczniowe

• Dywizja Krakowska
• Dywizja Sandomierska
• Dywizja Kaliska

I wojna światowa

Imperium Rosyjskie

• Dywizja Strzelców Polskich
• 1 Dywizja Strzelców Polskich – dywizja Dodatkowo Korpusu Polskiego
• 2 Dywizja Strzelców Polskich – dywizja Dodatkowo Korpusu Polskiego
• 3 Dywizja Strzelców Polskich – dywizja Dodatkowo Korpusu Polskiego
• 4 Dywizja Strzelców Polskich – dywizja II Korpusu Polskiego
• 5 Dywizja Strzelców Polskich – dywizja II Korpusu Polskiego

Armia Polska we Francji

• 1 Dywizja Strzelców Polskich (1re Division Polonaise)
• 2 Dywizja Strzelców Polskich (2éme Division Polonaise)
• 3 Dywizja Strzelców Polskich (3éme Division Polonaise)
• 6 Dywizja Strzelców Polskich
• 7 Dywizja Strzelców Polskich
• Dywizja Instrukcyjna

Wojna domowa w Rosji

• 4 Dywizja Strzelców Polskich
• 5 Dywizja Strzelców Polskich
• Zachodnia Dywizja Strzelców

II Rzeczpospolita

• Czynne dywizje piechoty

• 1 Dywizja Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego
• 2 Dywizja Piechoty Legionów
• 3 Dywizja Piechoty Legionów
• 4 Dywizja Piechoty
• 5 Dywizja Piechoty
• 6 Dywizja Piechoty
• 7 Dywizja Piechoty
• 8 Dywizja Piechoty
• 9 Dywizja Piechoty
• 10 Dywizja Piechoty (na bazie 4 Dywizji Strzelców allel. Żeligowskiego)
• 11 Karpacka Dywizja Piechoty
• 12 Dywizja Piechoty
• 13 Kresowa Dywizja Piechoty
• 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty (eks 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich)
• 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty (eks 2 Dywizja Strzelców Wielkopolskich)
• 16 Pomorska Dywizja Piechoty (eks 4 Dywizja Strzelców Pomorskich)
• 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty (eks 3 Dywizja Strzelców Wielkopolskich)
• 18 Dywizja Piechoty Ziemi Łomżyńskiej
• 19 Dywizja Piechoty (na bazie dywizji litewsko-białoruskch)
• 20 Dywizja Piechoty (na bazie dywizji litewsko-białoruskch)
• 21 Dywizja Piechoty Górskiej (eks Dywizja Górska)
• 22 Dywizja Piechoty Górskiej
• 23 Górnośląska Dywizja Piechoty
• 24 Dywizja Piechoty
• 25 Dywizja Piechoty Ziemi Kaliskiej
• 26 Dywizja Piechoty
• 27 Dywizja Piechoty
• 28 Dywizja Piechoty
• 29 Dywizja Piechoty (na bazie dywizji litewsko-białoruskch)
• 30 Poleska Dywizja Piechoty
• Dywizja Ochotnicza
• Kombinowana Dywizja Piechoty gen. Wołkowickiego
• Kombinowana Dywizja Piechoty płk Sikorskiego

Rezerwowe dywizje piechoty

33 Dywizja Piechoty

35 Dywizja Piechoty

36 Dywizja Piechoty

38 Dywizja Piechoty

39 Dywizja Piechoty

41 Dywizja Piechoty

44 Dywizja Piechoty

45 Dywizja Piechoty

50 Dywizja Piechoty "Brzoza"

55 Dywizja Piechoty

60 Dywizja Piechoty "Kobryń"

Dywizje kawalerii

1920

Dywizja Jazdy

1 Dywizja Jazdy

2 Dywizja Jazdy

Północna Dywizja Jazdy

Dywizja Jazdy Wojsk Litwy Środkowej

1924–1938

1 Dywizja Kawalerii w Białymstoku

2 Dywizja Kawalerii w Warszawie

3 Dywizja Kawalerii w Poznaniu

4 Dywizja Kawalerii we Lwowie

1939

Dywizja Kawalerii „Zaza”

patrz też Pełna lista dywizji i miejsca ich stacjonowania

II wojna światowa

Armia Krajowa

• 2 Dywizja Piechoty Legionów AK „Pogoń”
• 3 Dywizja Piechoty Legionów AK
• 5 Dywizja Piechoty AK "Dzieci Lwowskich"
• 6 Dywizja Piechoty AK Ziemi Krakowskiej "Odwet"
• 7 Dywizja Piechoty AK "Orzeł"

• 8 Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta
• 9 Podlaska Dywizja Piechoty AK
• 10 Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja
• 11 Karpacka Dywizja Piechoty AK
• 12 Dywizja Piechoty AK
• 21 Dywizja Piechoty AK
• 22 Dywizja Piechoty AK
• 24 Dywizja Piechoty AK
• 25 Dywizja Piechoty AK
• 26 Dywizja Piechoty AK
• 27 Wołyńska Dywizja Piechoty
• 28 Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei
• 29 Dywizja Piechoty AK
• 30 Dywizja Piechoty AK
• 106 Dywizja Piechoty AK

Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie

Kampania francuska 1940

• 1 Dywizja Grenadierów
• 2 Dywizja Strzelców Pieszych
• 3 Dywizja Piechoty
• 4 Dywizja Piechoty

Armia Polska w ZSRR/Armia Polska na Wschodzie

• 4 Dywizja Strzelców – dywizja 2 Korpusu Strzelców na Bliskim Wschodzie
• 5 Wileńska Dywizja Piechoty
• 6 Lwowska Dywizja Piechoty
• 7 Dywizja Piechoty
• 8 Dywizja Piechoty
• 9 Dywizja Piechoty
• 10 Dywizja Piechoty

1 Korpus Polski

• 1 Dywizja Pancerna
• 4 Dywizja Piechoty

2 Korpus Polski

• 3 Dywizja Strzelców Karpackich
• 5 Kresowa Dywizja Piechoty
• 2 Warszawska Dywizja Pancerna

Wojsko Polskie na froncie wschodnim

• Dywizje piechoty

• 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki
• 2 Warszawska Dywizja Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego
• 3 Pomorska Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta
• 4 Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego
• 5 Saska Dywizja Piechoty
• 6 Pomorska Dywizja Piechoty
• 7 Łużycka Dywizja Piechoty
• 8 Drezdeńska Dywizja Piechoty
• 9 Drezdeńska Dywizja Piechoty
• 10 Sudecka Dywizja Piechoty
• 11 Dywizja Piechoty
• 12 Dywizja Piechoty
• 13 Dywizja Piechoty
• 14 Dywizja Piechoty

Dywizje kawalerii

1 Warszawska Dywizja Kawalerii

Dywizje artylerii

1 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej

2 Łużycka Dywizja Artylerii

3 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej

4 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej

5 Dywizja Artylerii

Wojsko Polskie w kraju po 1945

• Dywizje piechoty

• 1 Warszawska Dywizja Piechoty im.Tadeusza Kościuszki
• 1 Szkolna Dywizja Piechoty
• 2 Warszawska Dywizja Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego
• 3 Pomorska Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta
• 4 Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego
• 5 Saska Dywizja Piechoty
• 6 Pomorska Dywizja Piechoty
• 7 Łużycka Dywizja Piechoty
• 8 Drezdeńska Dywizja Piechoty
• 9 Drezdeńska Dywizja Piechoty
• 10 Sudecka Dywizja Piechoty
• 11 Dywizja Piechoty
• 12 Dywizja Piechoty
• 13 Dywizja Piechoty
• 14 Dywizja Piechoty
• 15 Dywizja Piechoty
• 16 Kaszubska Dywizja Piechoty
• 18 Dywizja Piechoty
• 21 Dywizja Piechoty
• 22 Dywizja Piechoty
• 23 Dywizja Piechoty
• 24 Dywizja Piechoty
• 25 Dywizja Piechoty
• 27 Dywizja Piechoty
• 29 Dywizja Piechoty
• 30 Dywizja Piechoty
• 34 Dywizja Piechoty czasu "W"
• 37 Dywizja Piechoty czasu "W"
• 40 Dywizja Piechoty czasu "W"

Dywizje piechoty zmotoryzowanej

8 Dywizja Piechoty Zmotoryzowanej

11 Dywizja Piechoty Zmotoryzowanej

Dywizje zmechanizowane

1 Warszawska Dywizja Zmechanizowana

2 Warszawska Dywizja Zmechanizowana

2 Pomorska Dywizja Zmechanizowana

3 Pomorska Dywizja Zmechanizowana

4 Pomorska Dywizja Zmechanizowana im. Jana Kilińskiego

4 Lubuska Dywizja Zmechanizowana

5 Kresowa Dywizja Zmechanizowana

8 Drezdeńska Dywizja Zmechanizowana

8 Bałtycka Dywizja Obrony Wybrzeża

9 Drezdeńska Dywizja Zmechanizowana

10 Sudecka Dywizja Zmechanizowana

11 Dywizja Zmechanizowana

12 Dywizja Zmechanizowana

12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana

15 Dywizja Zmechanizowana

15 Warmińsko-Mazurska Dywizja Zmechanizowana

16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana

19 Dywizja Zmechanizowana

20 Dywizja Zmechanizowana

26 Zapasowa Dywizja Zmechanizowana

26 Rezerwowa Dywizja Zmechanizowana

28 Zapasowa Dywizja Zmechanizowana

28 Rezerwowa Dywizja Zmechanizowana

30 Rezerwowa Dywizja Zmechanizowana

31 Rezerwowa Dywizja Zmechanizowana

32 Rezerwowa Dywizja Zmechanizowana

Dywizje pancerne

5 Saska Dywizja Pancerna im. gen. Aleksandra Waszkiewicza

10 Sudecka Dywizja Pancerna

11 Drezdeńska Dywizja Pancerna

16 Kaszubska Dywizja Pancerna

19 Dywizja Pancerna

20 Dywizja Pancerna

11 Lubuska Dywizja Kawalerii Pancernej

Dywizje artylerii

2 Łużycka Dywizja Artylerii

5 Dywizja Artylerii

6 Dywizja Artylerii Przełamania

8 Dywizja Artylerii Przełamania

5 Dywizja Artylerii Armat

10 Dywizja Artylerii Armat

Inne dywizje

1 Warszawska Dywizja Kawalerii

6 Pomorska Dywizja Powietrznodesantowa

7 Łużycka Dywizja Desantowa

23 Dywizja Desantowa

25 Dywizja Kawalerii Powietrznej

Dywizja Rolno-Gospodarcza

Dywizje obecnie występujące w strukturach WP

• 11 Lubuska Dywizja Kawalerii Pancernej
• 12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana
• 16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana

Siły Powietrzne

II wojna światowa

Wojsko Polskie na froncie wschodnim

• Dywizje artylerii przeciwlotniczej

• 1 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej
• 3 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej
• 4 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej

Dywizje lotnicze

1 Dywizja Lotnictwa Bombowego

2 Dywizja Lotnictwa Szturmowego

3 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego

4 Mieszana Dywizja Lotnicza

Wojsko Polskie w kraju po 1945

• Dywizje obrony przeciwlotniczej

• 9 Dywizja Artylerii Obrony Przeciwlotniczej
• 11 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej
• 13 Dywizja Artylerii Obrony Przeciwlotniczej
• 15 Dywizja Artylerii Obrony Przeciwlotniczej
• 16 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej
• 21 Dywizja Artylerii Obrony Przeciwlotniczej

Dywizje obrony powietrznej kraju

1 Dywizja Artylerii OPK im. Powstańców Śląskich

3 Łużycka Dywizja Artylerii OPK

Dywizje lotnicze

2 Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego

3 Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego

4 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego

5 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego

6 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego

7 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego

8 Dywizja Lotnictwa Szturmowego

9 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego

10 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego

11 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego

15 Dywizja Lotnictwa Bombowego

16 Dywizja Lotnictwa Szturmowego

Marynarka Wojenna

Wojsko Polskie w kraju po 1945

• 33 Dywizja Lotnictwa Marynarki Wojennej

Heinrich Böll

Heinrich Böll (ur. 21 grudnia 1917 w Kolonii, zm. 16 lipca 1985 w Kolonii) – język Goethego autor rzymskokatolicki.

Był ósmym dzieckiem Viktora Bölla dodatkowo Marii Herrmann. W latach 1924–1928 chodził aż do szkoły katolickiej w Kolonii, dalej aż do państwowego, humanistycznego gimnazjum im. Cesarza Wilhelma w Kolonii, dokąd zdał maturę. Po maturze pracował jak adept w księgarni. W 1938 rozpoczął szkoła główna filologii klasycznej, i po pierwszym semestrze został powołany aż do wojska. Walczył w szeregach Wehrmachtu na wielu frontach dodatkowo bez liku baty był poranny. W marcu 1942 na przestrzeni urlopu ożenił się spośród miłością spośród lat młodzieńczych Annemarie Chech. Od chwili kwietnia aż do września 1945 przebywał w niewoli amerykańskiej. Zadebiutował w 1947 opowiadaniami i drobnymi tekstami. W 1951 otrzymał nagrodę Grupy 47, której potem został członkiem. W latach 1971–1974 był przewodniczącym międzynarodowego Pen Clubu. Heinrich Böll jest patronem Fundacji związanej z niemiecką partią Zielonych, wspierającej działania służące rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego, równouprawnieniu kobiet oraz propagowaniu zrównoważonego rozwoju. Przedstawicielstwa Fundacji, której główna siedziba znajduje się w Niemczech, działają w 22 krajach, w tym także w Polsce.

Böll jest laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1972.

Dzieła

• 1948: Człowiek z nożami (Der Mann mit den Messern) tom opowiadań – pol. wyd. 1959.
• 1949: Pociąg przybył punktualnie (Der Zug war pünktlich) tom opowiadań
• 1950: Przechodniu, powiedz Spar… (Wanderer, kommst du nach Spa…)
• 1951: Gdzie byłeś Adamie? (Wo warst du, Adam?) powieść – pol. wyd. 1957.
• 1953: I nie poskarżył się ani słowem (Und sagte kein einziges Wort) powieść – pol. wyd. 1956.
• 1954: Nie strzeżone progi (Haus ohne Hüter) powieść – pol. wyd. 1957.
• 1955: Chleb najwcześniejszych lat (Das Brot der frühen Jahre) powieść – pol. wyd. 1957.
• 1957: Dziennik Irlandzki (Irisches Tagebuch) pol. wyd. 1975.
• 1958: O samym sobie (Über mich selbst)
• 1959: Bilard o wpół do dziesiątej (Billard um halbzehn) powieść – pol. wyd. 1961.
• 1961: List do młodego katolika (Brief an einen jungen …)
• 1962: Kiedy wojna wybuchła. Kiedy wojna się skończyła (Als der Krieg ausbrach. Als der Krieg zu Ende war) opowiadania – pol. wyd. 1966.
• 1963: Zwierzenia klowna (Ansichten eines Clowns) powieść – pol. wyd. 1968.
• 1964: Opuszczenie oddziału (Entfernung von der Truppe) tom opowiadań – pol. wyd. 1970.
• 1966: Koniec podróży służbowej (Ende einer Dienstfahrt) powieść – pol. wyd. 1969.
• 1971: Portret grupowy z damą (”Gruppenbild mit Dame ”) powieść – pol. wyd. 1993.
• 1974: Utracona cześć Katarzyny Blum (Die verlorene Ehre der Katharina Blum) powieść – pol. wyd. 1976.
• 1977: Śmierć Lohengrina – zbiór opowiadań – ukazał się w 1977 roku.
• 1979: Opiekuńcze oblężenie (”Fürsorgliche Belagerung ”) powieść – pol. wyd. 1986.
• 1985: Kobiety na tle krajobrazu z rzeką (Frauen vor Flusslandschaft) powieść – pol. wyd. 1989.
• 1992: Anioł milczał (Der Engel schwieg) powieść – pol. wyd. 1997.

Utwory dramatyczne

• Die Spurlosen – Nieuchwytni (1957) – słuchowisko
• Eine Stunde Aufenthalt – Odjazd za godzinę (1957) – słuchowisko
• Ein Schluck Erde – Łyk ziemi (1962) – dramat